Αρχείο

Μια επιλογή ταινιών με σκοπό την ανάδειξη πολιτιστικά ιδιαίτερων και μεθοδολογικά διαφοροποιημένων τρόπων θεώρησης της σωματικής και ψυχικής υγείας, σε ποικίλα πολιτισμικά και θεσμικά πλαίσια.
Στο αφιέρωμα ξεχωρίζουν ταινίες όπως το συγκινητικό και βαθιά προσωπικό “Βυζιά” των Ανιές Σκλάβου και Στέλιου Τατάκη, μιας ταινίας που βασίστηκε στην ιδέα και στην έρευνα της ανθρωπολόγου Λιόπης Αμπατζή που δεν είναι πια κοντά μας, αλλά και το Σχετικά με τη Βαρύτητα / Regarding Gravity του Matthieu Brouillard, η απροσδόκητη και συγκινητική ιστορία δύο ηλικιωμένων φίλων με χρόνια προβλήματα υγείας και έναν κοινό σκοπό: να καταφέρουν να πετάξουν.

Το αφιέρωμα Εθνογραφικές Οπτικές στην Υγεία υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Η προβολή των ταινιών του αφιερώματος είναι δωρεάν για το κοινό, οι μη ελληνόφωνες ταινίες είναι υποτιτλισμένες στα ελληνικά και εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε ΑμεΑ, ενώ οι τρεις από τις ταινίες που εντάσσονται στο αφιέρωμα προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Η «Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» κυριάρχησε ως όρος ιδιαίτερα μετά το 2015 και την άφιξη ενός εκατομμυρίου προσφύγων και μεταναστών στο Ευρωπαϊκό έδαφος. Πέρα από τον ευρωκεντρικό της χαρακτήρα, η φράση παράγει το φαινόμενο με όρους επείγοντος και ορίζει το προσφυγικό/μεταναστευτικό ως έκτακτο πρόβλημα προς επίλυση.
Ωστόσο η «Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» δεν είναι αμιγώς Ευρωπαϊκό φαινόμενο όπως φαίνεται από τους αριθμούς των εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, η έννοια του επείγοντος αποσιωπά το γεγονός ότι η «κρίση» είναι στην πραγματικότητα άμεσα συνυφασμένη με το Ευρωπαϊκό καθεστώς συνόρων και με μεταναστευτικές πολιτικές και πρακτικές οι οποίες διαμορφώνονται εδώ και τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια. Παρόλαυτά, η «Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» έχει παγιωθεί ως όρος και, κυρίως, ως τρόπος θέασης, σκέψης και ερμηνείας των φαινομένων που διαδραματίζονται τα τελευταία χρόνια.
Σημαντικό ρόλο σε αυτή την παγίωση έπαιξαν οι πολυπληθείς αναπαραστάσεις γύρω από την άφιξη και υποδοχή προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια κυριάρχησε η θεαματικοποίηση και η αισθητικοποίησή του ταξιδιού του πρόσφυγα/μετανάστη αλλά και των εκδηλώσεων υποστήριξης. Η πορνογραφία του πόνου και η εξιδανικευμένη απεικόνιση της αλληλεγγύης εστίασαν φετιχιστικά σε πρόσωπα (όπως ο νεκρός Αϊλάν Κουρντί, αλλά και οι γιαγιάδες της Λέσβου), αντικείμενα (οι πλαστικές λέμβοι και τα πορτοκαλί σωσίβια) και τόπους (η Λέσβος και η Λαμπεντούζα), ουσιοποιώντας στο έπακρο την εικόνα του «πρόσφυγα.
Σήμερα, από τη μαζική παραγωγή, διακίνηση και κατανάλωση τέτοιων αναπαραστάσεων, έχουμε περάσει στην στρεβλή πεποίθηση ότι η «κρίση» πέρασε και έχουμε επέλθει σε μια περίοδο «κανονικότητας». Στην πραγματικότητα η κρίση υποδοχής στην Ευρώπη εντείνεται, όπως καταδεικνύουν οι ξενοφοβικές αντιδράσεις, η ποινικοποίηση της αλληλεγγύης και η αυστηροποίηση των συνοριακών πρακτικών – είτε αυτές είναι παράτυπες είτε βασισμένες σε διμερείς συμφωνίες-δηλώσεις.
Η φετινή θεματική ενότητα του Εθνογραφικού Φεστιβάλ Αθήνας Ethnofest έχει τίτλο «Κρίσιμες συναντήσεις: Η Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» και σκοπό έχει να προβληματοποιήσει την «κρίση» και να την προσεγγίσει ως σημείο συνάντησης και διαλόγου αλλά και ως συνθήκη βίας και διαχωρισμού. Στο πρόγραμμα της ενότητας περιλαμβάνονται ταινίες από μια ευρεία γεωγραφική περιοχή. Κάποιες διαδραματίζονται σε εμβληματικούς συνοριακούς τόπους όπως η Λαμπεντούζα (“Persisting dreams”) και η Λέσβος (“Leaving Greece”), ενώ άλλες εστιάζουν στην καθημερινότητα προσφύγων και μεταναστών στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη αλλά και στις χώρες προέλευσης ή προσωρινής διαμονής (“Days of Hope”, “Leaving Greece”, “Napps”, “A camp is a wall in the forest”, “Underground”, “Mahboubeh feeds Athens”, “Unimaginable dreams”, “Passager”).
Μέρος του προγράμματος της ενότητας αποτελούν ταινίες που πραγματεύονται το θέμα του ταξιδιού, της προετοιμασίας και της δυσκολίας υλοποίησής του (“Leaving Greece”, “Days of Hope”, “Passager”), αλλά και καταδεικνύουν ότι η άφιξη στον τόπο προορισμού είναι στην πραγματικότητα η απαρχή μιας παρατεταμένης συνθήκης επισφάλειας (“Days of Hope”, “Napps”, “Underground”). Σε κάποιες ταινίες, οι μετανάστες/πρόσφυγες στην πόλη παραμένουν αθέατοι, πίσω (“Napps”) ή μπροστά στην κάμερα (“Underground”), ενώ σε άλλες τοποθετούνται σε απομονωμένους χώρους υποδοχής μακριά από τον κοινωνικό ιστό (“A camp is a wall in the forest”). Στα φιλμ αυτά η αορατότητα, εκτός από την ανατροπή της άμεσης οπτικοποίησης του μετανάστη/πρόσφυγα, φέρνει στο προσκήνιο την άδηλη βία των «κρίσιμων συναντήσεων».
Στην ενότητα εντάσσονται, ακόμα, ταινίες που δημιουργήθηκαν μέσα από συνδημιουργία και συνεργατικές διαδικασίες (“Gita’s story”, “Mahboubeh feeds Athens”, “Unimaginable dreams”, “It was tomorrow”, “Passager”) καθώς και ταινίες που υιοθετούν διαφορετικές μεθόδους απεικόνισης, όπως το animation (“It was tomorrow”, “Persisting dreams”).
Οι εναλλακτικές αυτές επιλογές θέτουν καίρια ερωτήματα σε σχέση με την ηθική και την πολιτική της αναπαράστασης. Τέλος, στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν ταινίες οι οποίες προσθέτουν μια πιο ιστορικοποιημένη διάσταση δείχνοντας ότι η «Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» δεν είναι ένα πρόσφατο ή/και συγκυριακό φαινόμενο (“Leaving Greece”).

Επιμελήτριες της θεματικής ενότητας είναι οι ανθρωπολόγοι Κατερίνα Ροζάκου (Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ) και Ιφιγένεια Αναστασιάδη (Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών).

Επιλογή ταινιών που δημιουργήθηκαν από φοιτητές/ριες του θερινού σχολείου οπτικής εθνογραφίας (Summer School) που συνδιοργανώνεται από το Ethnofest και το Oλλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών (ΝΙΑ).